Öncelikle “Covid bitti” diyenlere inanmayın, konutta otururken Covid oldum ve karantinaya girdim. Bu süreçte Pokemon çizgi sinemasında bir ada dolusu greyfurtu yiyen Ash’ın Snorlax’ı üzere 20 kilo narenciye tüketirken, elbette Dünya Kupası maçlarını da izledim. Turnuva ile ilgili olarak toplumsal medyada, sağda solda “Eski Dünya Kupaları…” temalı yorum ve yazılara da sık sık denk geldim. Bu da aklıma tarihin en manyak işi Dünya Kupası olan 1930 Uruguay Dünya Kupası’nı getirdi. Netflix, Disney+ falan güldürü dizisi yapsa “Yok artık” diyeceğimiz bu kupa, baştan sona komik olaylarla dolu.
Daha turnuva başlamadan olaylar başladı.
1924 ve 1928 Olimpiyatları’nda futbolda şampiyon olan ülke Uruguay olmuştu. Anayasal olarak 1830’da kurulan Uruguay’ın 100. yılına denk gelen Dünya Kupası için aday olan ülkelerden biri de bu güzide Güney Amerika ülkesi idi.
O devir FIFA Lideri olan Fransız Jules Rimet, profesyonelleşen futbolda FIFA’nın kendi global turnuvasını yapması gerektiğini düşünüyordu. Aslında olimpiyatlarda da futbol tertibini FIFA yapıyordu. 1929 yılında alınan kararla, 1930 yılında Jules Rimet Kupası adıyla birinci turnuvanın düzenlenmesi kararı alınmıştı. Buraya kadar her şey olağan, lakin buradan sonrası hiç olağan değil.
Koca koca ülkeler ne yapıyorsunuz, yakışıyor mu hiç?
Öncelikle turnuvada futbolun mucidi olmakla övünen İngiltere yok. Neden? Kendilerinin çok daha üst seviye futbol oynadığını düşünüyorlar. Dahası, kendi ülkelerinde 4 federasyon var ve her federasyon istiyor ki kendi ulusal ekibi (da) turnuvaya gitsin. Ayrıyeten hepsi kendi kuralları kullanılsın istiyor ancak ortalarında pas yapmayı yasaklayanlar falan var. NBA-FIBA üzere kural ayrılıklarından sonra İngiltere FIFA’ya dahil olmuyor. Bu yüzden de turnuvaya davet bile edilmiyor.
Diğer büyük Avrupalı ülkeler İtalya, İsveç, Hollanda ve İspanya, tertibine aday oldukları kupanın kendilerine verilmemesi üzerine “O vakit biz gelmeyelim ya, uzak artık Uruguay falan” diyerek turnuvadan çekiliyorlar. Avusturya, Macaristan, Almanya ve İsviçre de “Nein!” diyerek turnuvaya gitmeyeceklerini söylüyorlar.
Bunun üzerine Güney Amerikalı Futbol Federasyonları, FIFA’nın kapısına dayanıyor. Avrupalılar bu kupayı beğenmeyip gelmeyecekse tıpkı çatıda olmak istemediğini söyleyen ve FIFA’dan çıkabileceğini belirten Güney Amerikalı yetkilileri yatıştırmak için Avrupa’dan da birtakım kadroların turnuvaya iştiraki sağlanıyor. Bu gruplar Belçika, Fransa, Romanya ve Yugoslavya oluyor.
Uruguay’ın mesken sahibi olma öyküsü de kısa lakin dikkat cazip:
Turnuva’nın mesken sahipliğinin Uruguay’a verilmesinin sebebi de ülkenin futboldaki başarısı, altyapısı falan değil. O devirde futbol bir hobi, karnını futboldan doyurabilen kişi sayısı çok az. Uruguay’ın tertibi almasının tek sebebi, gelmek isteyen takımların yol+otel+yemek paralarını vermeleri.
En çevreci Dünya Kupası diyebilir miyiz?
Turnuva yalnızca tek kentte, Montevideo’da oynandı. Turnuva için birinci başta 2,95 stadyum kullanılırken bu sayı sonradan 3’e tamamlanmıştı. Çünkü takvim o kadar sıkışık ki, Centenary Stadı’nın inşaatı turnuvanın 5. günü bitmişti.
Turnuvaya gitmek de bir dert
Dünya Kupası tarihinin gitmesi en kolay fakat gitmesi en güç turnuvası 1930 olabilir. Kolay, zira “Ben de geleceğim” diyeni çabucak alıyorlar. Sıkıntı, çünkü turnuva Uruguay’da. Hani devrinde denk gelse de gereğince varlıklı biri, ülkemizdeki kadrolardan oyuncu toplayıp turnuva masraflarını karşılasa Türkiye de bu ekipler ortasında direkt yerini alabilirmiş. (“Yok canım!” demeyin, 1950’de katılma hakkı kazanıp yokluktan gidemedik.) FIFA en sonunda 16 takım davet ediyor. Bu ekiplerden Japonya, Siam ve Mısır da turnuvadan çekiliyor.
Romanya’da da turnuva için öteki bir sorunun çözülmesi gerekiyordu. Fabrikalarda, atölyelerde ya da tarlalarda çalışan futbolcular, bir ay boyunca turnuvaya gitmeleri durumunda işsiz kalmaktan korktukları için turnuvaya gitmek istemiyordu. O yüzden de Romanya Hükümdarı, futbolcuların patronlarından oyunculara müsaade vermelerini “rica etti“. Kimse de durduk yere taban fiyatlı çalışan yüzünden hükümdarla aykırı düşecek kadar salak olmadığından oyuncular müsaadelerini aldı.
“Alo Brezilya, sen limana çık biz yarım saate oradayız.”
Avrupalı kadrolar, SS Conte Verde isimli İskoç buharlı gemisine atlayıp turnuvaya o denli geldiler. Hatta yolda da Brezilya milli grubunu aldılar. Uzun seyahat sırasında geminin güvertesinde idmanlar yapılıyordu. Birinci başta topla yapılan idmanlar, topu denize atan birtakım manyakların, okyanusun ortasında “İki dakika dalıp alır topu gelirim” demeleri yüzünden topsuz idmanlara çevrilmişti.
Antrenman dediğimiz de bugünkü üzere çağdaş idman değil, genel kültür fizik hareketleri, azıcık jimnastik falandı. Zati yol boyu alkol ve sigara tüketen futbolcular, Montevideo’ya ortalama 3-5 kilo almış olarak inmişlerdi.
Turnuvanın yarısı Güney Amerika’dan
Turnuvaya tam 7 Güney Amerika grubu katılıyor: Arjantin, Bolivya, Brezilya, Şili, Peru, Paraguay, Uruguay.Zaten bir daha ne Güney Amerika Dünya Kupası’na 7 kadroyla katılabiliyor, ne de Güney Amerika grupları Avrupalı ekiplere sayısal üstünlük kurabiliyor. Avrupa’yı temislen Belçika, Fransa, Romanya ve Yugoslavya geliyor. Öteki iki grup ise Meksika ve ABD oluyor. ABD dediysek, ABD’de yaşayan/oynamış İskoç ve İngiliz oyuncuları toplayıp turnuvaya katılıyorlar (Zaten ABD bu oyuna gerçek manada ilgi duymaya 1940’ların sonunda başlıyor, onda da Beşiktaş’ın gazabına uğrayıp küsüyorlar, garip fakat gerçek. Onu da sonra anlatırım).
Normalde 16 ekibi alıp tek maç eleme yordamı turnuva oynatacak olan FIFA, 13 kadro kalınca “Gruplara bölelim kümelere, herkes birbiriyle bir sefer oynasın” diyor, güzel de ediyor. Beşere buharlı gemiyle 15 günde okyanus geçip, sonra tek maçla “Tamam meskene dön” denilir mi? Yüzüklerin Efendisi: Güç Yüzükleri mi bu? Cüce diyarının kapısından döndürülen Celebrimbor’un efendiliğini gerçekte beklememek lazım.
Takımlar 4 kümeye ayrılıyor ve küme liderlerinin yarı finale yükseldiği bir format belirleniyor. Bu esnada, şimdiye kadar hiç enteresan bir olay olmamış üzere Uruguay ve Arjantin takımlarında değişiklikler yaşanıyor. Garip olan takımlarda değişiklik olması değil, değişikliklerin sebepleri. Arjantinli Manuel Ferrerira, üniversite sınavları olduğu için ekipten ayrılıyor. Yerine Guillermo Stabile kadroya alınıyor. Uruguay kalecisi Antonio Mazzali, ailesini görmek için kamptan kaçınca takımdan çıkarılıyor.
Maçlarda da enteresan olaylar bitmiyor
İyi niyetli olsa da Bolivya takımı turnuvanın değişik ve komik olaylarından birine imza atıyor. Maçlara çıkarken kasket takan Bolivyalı oyuncuların formaları üzerinde de harf harf “Yaşasın Uruguay” yazıyor. Ne yazık ki Viva Uruguay yerine “Viva Urugay”, okunurken “Yaşasın, eşcinselsiniz” üzere duyulduğundan ötürü bu jest biraz da dalga konusu oluyor. Neyse ki o vakitler Twitter falan yok da bahis sonradan unutuluyor.
O devirde maçlarda yedek oyuncu diye bir şey yok. Biri sakatlanırsa oyundan çıkıyor. Bu yüzden de oyuncuların kasaplık yapanları yer yer daha makul olabiliyor. Bilhassa üstün bir rakiple oynarken bir iki kişi sakatlamak tanınan. İşi futbol oynamak kadar gaddarlık da olan Placido Galindo, Romanya maçında rakipleri hayli hırpalayıp, bir oyuncunun da bacağını kırdıktan sonra atılarak turnuvanın tarihinde oyundan atılan birinci insan oluyor. Bu maçı da 300 kişi izlemiş ki, turnuva tarihinin en az izlenen maçı bu.
Kendi kümesinde seri başı olan Brezilya, birinci maçta Yugoslavya’ya 2-1 yenildi, tarihinde de bir daha hiç Yugoslavya karşısında başını öne eğmedi. Bolivya’nın çok sayıda golünün sayılmadığı Yugoslavya-Bolivya maçını Avrupa takımı 4-0 kazandı.
ABD grubu da kümesinden çıkarken, Dünya Kupası tarihinin birinci hat-trickini de ABD’li Bert Patenaude yaptı. İkinci golü ABD’liler Paternude’ye, hakem öteki bir oyuncuya, istatistikçiler ise değişik birine yazınca ortalık karıştı. Paternude, hak ettiği unvanı fakat 2006’da alabildi.
Maçlardaki gariplikler bu kadarla hudutlu kalmıyordu.
Arjantinli Luis Monti, Fransa maçında rakibin iki oyuncusunu çok sert müdahalelerle sahanın dışına göndermişti. Buna karşın Fransa bir fırsat bulup rakip kaleye gittiğinde Marcel Langiller, topu Arjantin’in boş kalesine yollama talihini elde etmişti. Elde etmesine etmişti lakin Brezilyalı hakem, maçın bitimine daha en az beş dakika varken maçı bitirivermişti. Sonra ortalık karıştı, herkes alana daldı, maç yine başladı lakin Fransa yeni bir talih bulamadı. Tekrar de maç sonu taraftarlar, Fransız oyuncuları omuzlarına aldı.
Arjantin-Meksika maçı da çok olaylıydı
Bu maçta iki ekip da sertlik konusunda vitesi yükseltmişti. Üstüne otoriter bir hakem de denk gelince, maçta tam 5 penaltı kararı çıktı. Üstelik az evvel bahsettiğimiz Monti bu maçta takımda yoktu, siz düşünün. (Bu ortada Monti, sonraki turnuvada da İtalya formasıyla finale çıkarak tarihe geçti.)
Arjantin maçlarındaki enteresanlıkların sonu yoktu. ABD-Arjantin maçında yaşanan bir kaza için iki farklı kıssa anlatılır. Bu öykülerden birine nazaran, sakatlanan oyuncusuna yardıma giden ABD antrenörü Jack Coll’un koluna biri çarpar ve Coll’un elindeki amonyak tuzu, oyuncunun gözüne kaçar. Daha komik ve bu turnuvaya yakışan versiyonda ise Coll elindeki eter şişesini düşürür, şişeyi almak için kendi de bayılır, hatta eter kokusundan etrafındakiler de bayılır. Kıssa, bu haliyle Leyla ile Mecnun’da İsmail Abi’nin anlattığı cetlerinin öykülerine benziyor.
Bari final maçı olağan geçsin değil mi? Yok, o da yok.
video açılmıyorsa buradan izleyebilirsiniz.
Final maçından evvel Arjantin ile Uruguay ortasında top seçimi tartışması çıkar. Halı saha maçlarındaki “Top mu, kale mi?” seçimi üzere bir tartışma değildir bu. Arjantinliler kendi getirdikleri topla, Uruguaylılar ise kendi ülkelerinde üretilmiş topla oynamak ister. Tribünlerde 83 bin kişi vardır ve bu kalabalığın üçte biri, Arjantin’den maçı izlemeye gelmiş şahıslardan oluşmaktadır. Gereksiz tansiyon olmaması için para atışı yapılır, birinci yarıyı Arjantin’in, ikinci yarıyı ise Uruguay’ın topuyla oynama kararı alınır.
Olimpiyat finalinden sonra bir defa daha karşı karşıya gelen iki ülkenin çabasında kazanan bir defa daha Uruguay olur. Maç 4-2’lik skorla biter. Arjantin, kendi getirdiği topla oynanan birinci yarıyı 2-1 önde kapatırken, Uruguay ikinci devrede kendi topuyla 3 gol bulur.
Turnuvanın kazananının belirli olmasıyla birlikte, Jules Rimet taa kadrolar birinci yola çıktığından beri yanında taşıdığı çantasını sonunda açar ve Dünya Kupası’nı, birinci kazananı olan Uruguay’a verir! Bir sonraki turnuvaya kadar kupa Uruguay’a bırakılır. Arjantinli Stabile 8 golle gol hükümdarı olur. Arjantinli kimi taraftarlar, ülkelerine dönünce Uruguay konsolosunu taşlar.
4 yıl sonra, bu kadar olay yaşanmasına karşın ne FIFA ne de ülkeler vazgeçmez ve kupa, bir kere daha düzenlenir, günümüze kadar da gelmeyi başarır. Bu türlü bir turnuvadan sonra vazgeçilmemiş olması nitekim de takdire şayan.
